Deponije u Podrinju ugrožavaju zdravlje ljudi i životnu sredinu
Briga o zaštiti životne sredine je čin na koji se olako obavezujemo, podstaknuti brojnim informacijama i akcijama ekoloških organizacija, ali samo jedan pogled na naše priobalje je dovoljan da konstatujemo da su svetli primeri dobre prakse izuzetno retki, te takvi izuzeci potvrđuju da smo pali na ispitu doslednosti.
Deponije, nesanitarne, divlje deponije ili smetlišta u većini opština u okruženju ugrožavaju podzemne vode budući da ne postoji barijera između otpada i zemlje (prirodna barijera je određena debljina gline, a savremene deponije postavljaju i veštačku barijeru – geotekstil). Pošto se kućni otpad sakuplja neselektovan on sadrži veoma opasne materije, kao što su razni aparati, baterije (koji sadrže teške metale, kadmijum, živu i slično) i ove materije dospevaju do podzemnih voda koje se upotrebljavaju u poljoprivredne svrhe, a deo stiže i do reka. Otpad, posebno organski,u svojoj razgradnji oslobađa gasove štetne po okolinu (metan), šire se bakterije i dešavaju se hemijske reakcije. Alarmantno je da su ljudi u Srbiji i na Balkanu pasivni ili nesvesni koliko ih to ugrožava.
U očekivanju početka rada regionalne sanitarne deponija na lokalitetu Crni vrh, u graničnom delu opština Osmaci i Zvornik, čiji kapacitet će biti oko 40.000 tona otpada na godišnjem nivou, a vlasnici preduzeća JP Regionalna deponija Zvornik biće devet opština, sedam opština iz Republike Srpske i dve iz Federacije BiH: Zvornik, Bratunac, Vlasenica, Šekovići, Srebrenica, Milići, Osmaci, Kalesija i Sapna, Zvornik, opštine i gradovi srednjeg Podrinja su suočeni sa posledicama neadekvatnog deponovanje otpada na starim nehigijenskim deponijama koje dovodi do zagađivanja zemljišta i podzemnih voda. Prvenstvena opasnost preti od ugroženosti stanovništva zagađenjem koje se u vodu, zemljište i vazduh emituje sa deponije.
Jedna od takvih deponija AD ,,Vodovod i komunalije“ Zvornik, koje sakuplja i deponuje čvrsti komunalni otpad za Grad Zvornik, se praktično nalazi na samoj obali Drine. Vidljiva je i iz Srbije, sa magistralnog puta između Radalja i Donje Borine u opštini Mali Zvornik. Ovako nezaštićena, bez bedema, sa prvim visokim vodostajem najveći deo smetlišta završiće na drveću ili u drugim opštinama Podrinja, kao i 2014. u vreme bujičnih poplava. Zabeleženo je i dokumentovano, od otpada koji je završio u Drini u poplavama 2014. godine, računa se na oko 150 tona, plutajući nanosi su dospeli velikim delom u Lozničko polje, a devastirano je oko 67 hektara površina.
Tu je deponovan otpad opštine Zvornik u protekloj deceniji, a primarni problem je da je deponija smeštena u šljunkovitu obalu, gde se izrazito zaprljane i opasno zagađene ocedne vode vrlo brzo nađu u Drini. Voda i otpad neraskidivo su povezani. Procedne vode sa deponija koje se ne sakupljaju, niti prečišćavaju, zagađuju podzemne i površinske vode. Svaki neadekvatno odložen otpad pre ili kasnije dospeva do podzemnih voda, zagađujući je.
Svakako, postoje scenarija i predlozi rešenja za sanacije starih deponija. Neophodno je uraditi projektnu dokumentaciju, jer se samo iz nje može videti obim sanacionih radova kao i vrednost same sanacije. Ovo je važno što pre uraditi, da bi se uopšte tražila sredstva za sanaciju. Projektnom dokumentacijom pokušati preko IPA fondova doći do sredstava putem prekogranične saradnje za sanaciju ove deponije. Instrument za pretpristupnu pomoć (IPA) jeste finansijski instrument EU koji podržava strategiju proširenja EU, čija namena je da pruži pomoć zemljama kandidatima i potencijalnim kandidatima u procesu pristupanja EU. Teško da bilo koja opština može da podnese da sama radi adekvatnu sanaciju koja često košta koliko i izgradnja nove, uslovne, sanitarne deponije. Za prekograničnu saradnju mogu konkurisati grad Zvornik i opština Mali Zvornik ili sve zainteresovane opštine i gradovi srednjeg Podrinja jer ovo nije jedina deponija u našem priobalju. Jedna je i u Kozluku, preko puta Žićine plaže.
Zašto su ovakva smetlišta, neuslovne deponije, pretnja po zdravlje ljudi i životno okruženje?
U razvijenim industrijskim zemljama godišnje nastaje 300-400 kg otpada po osobi. On se prikuplja i odlaže na bezbednim i sanitarnim deponijama, koje imaju sisteme za zaštitu zemlje, podzemnih voda i vazduha od zagađujućih materija. U Srbiji i BiH najveći broj deponija još uvek ne zadovoljava ni osnovne bezbednosne kriterijume za zaštitu životne okoline, pa zbog toga jedan od najvećih problema jeste zagađenje voda kao posledica neuslovnog deponovanja otpada.
Uticaj eksploatacije deponija na ljudsko zdravlje se indirektno ispoljava kroz: raznošenje otpada u neposrednu okolinu vetrom, ali i od strane životinja koje se na deponijama hrane, nekontrolisanim izdvajanjem opasnih zagađujućih materija u koncentracijama opasnim po ljudsko zdravlje, širenjem neprijatnih mirisa paljenjem otpada i emisijom produkta sagorevanja, nekontrolisanim prodiranjem voda zagađenih na deponiji i ugrožavanjem bunara i vodotoka u široj okolini.
Na našim deponijama, osim komunalnog otpada, nalaze se i mnoge druge vrste otpada čije je deponovanje strogo zabranjeno u zemljama Evropske unije (EU). Deponije, smetlišta nemaju ni redovno održavanje u smislu sabijanja i prekrivke sa zemljom, pa česti dolazi do paljenja gde stalno sagorevaju otpadne materije, a gasovi koji nastaju kao produkt razgradnje organskih materija iz otpada emituju su u vazduh, ugrožavajući životnu sredinu na širem prostoru. Ove zagađujuće materije u velikoj meri predstavljaju jedinjenja koja se ne nalaze u prirodi, a u nju dospevaju isključivo ljudskom aktivnošću. Materije koje zagađuju vazduh, a emituju se sa deponija jesu azotni i sumporni oksidi, policiklični aromatični ugljovodonici (PAU), dioksini, furani, prašina i teški metali. Ova jedinjenja iz vazduha sedimentacijom ili putem padavina dospevaju u zemlju, vodenu sredinu, hranu i ljudski organizam. Imaju kancerogena i mutagena svojstva.
Sa komunalnih deponija se emituje i deponijski gas kao nusprodukt procesa razgradnje deponovanog otpada, koji sadrži oko 50% metana. Pored toga, emituju se i snažni neprijatni mirisi, koji imaju značajan uticaj na kvalitet života u okolini deponija. Padavine koje se filtriraju kroz masu deponovanog otpada rastvaraju štetne materije, čime se zagađuju i zemljište i podzemne vode. Dodatni problem je taj što zagađivanje tla nema isključivo lokalni karakter, nego dolazi do zagađivanja tla i podzemnih i površinskih voda na širem prostoru, a posredno i do ugrožavanja flore i faune u i na tlu. Kao dodatni problem javlja se zagađivanje zemljišta u okolini, otpadom nošenim vetrom. Ugrožavanje bukom se javlja tokom izvođenja operacija na deponiji, usled rada građevinskih mašina za razastiranje, ravnanje i zbijanje otpada.
Problemi upravljanja otpadom nisu jednako i ravnomerno izraženi u svim lokalnim samoupravama, što direktno zavisi od ekonomske strukture pojedine opštine. Po standardima postoje pravila i potrebno je sprovođenje aktivnosti na uvođenju integralnog sistema koji podrazumeva prvenstveno minimizaciju količine otpada na izvoru nastanka i ponovnu upotrebu, zatim reciklažu otpada, odvajanje organskog otpada i kompostiranje, prerada otpada u svrhu dobijanja neke energije i na kraju deponovanje.
Osim konkretnog saniranja otpada, veliki značaj ima edukacija građana. Izgradnjom novih sanitarnih deponija, uz rešavanje problema već postojećih, neophodno je edukovati stanovništvo, raditi na stvaranju novih navika i sticati znanja o problemu otpada kao jednom od najvećih zagađivača životne sredine a samim tim i vode, koja je naš najdragoceniji resurs.
Stručni konsultanti:
Aleksandar Vračević, direktor JP ,,Regionalna deponija“ d.o.o. Zvornik, magistar hemijske tehnologije.
Danica Đurić, direktor KJP ,,Naš dom“ Loznica, diplomirani inženjer mašinstva.
Izvor: Mali Zvornik Info
Foto galerija: Mali Zvornik Info i stručni saradnici
